Monday, February 9, 2015

‘TUNGE ISUA KRISTA CHU?’

[Tin, Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a awm ta a (Jn. 1:14)]
[Miten mihring Fapa hi tunge a ni an tih?” tiin a zawt a (Mt. 16:13)]

Thuhmahruai: Pian antirh aanga Kristian ni sa tan leh Kristianna chhehvel (environment) a seilian tan chuan ‘Tunge Isua Krsta chu?’ tih zawhna hi chhan ngailo ah kan dah mai awm e. Amaherawhchu, ‘Hmân a-Isua (Jesus of History[1])’ leh ‘Rinna a-Krista (Christ of Faith[2])’ lam hawi zawnga hen sawm chuan zawhna pawimawh tak ani kan ti lo thei lo. ‘Christ of Faith’ lamah hi chuan harsatna kan neilo in a rinawm, mahse ‘Jesus of History’ lam ve thung hi chuan kum zabi 1 na aang tawh khan ngaihdan hrang hrang leh inhnialna a lo ti tam tawh a ni. Isua kha mihring pangngai pakhat ve maia ngai pawl te, tin, a mihrinna kha lemchang ang maia ngai pawlte an awm zut bawk a. Hemi avang hian Pathian ni si a mihring tisa-a a rawn pianna (Incarnation)hi kan hriatfiah a pawimawh ta em em a ni.
Incarnation: ‘Incarnation’ han tih mai chuan ‘tisa a chang/piang/insiam tihna a ni mai a. Sakhaw lam awngkam ah chuan ‘pathian mihring a rawn chang’ tiin kan dah thei awm e. Chutiang chuan sakhaw hrang hrangah incarnation hi hmuh tur a awm a; hmanlai Egypt Pharaoh a pawh kha an pathian Horus leh Ra incarnate ah an ngai a, Hinduism ah pawh an pathian Vishnu khawvel a rawn inlan sawina atana hman a ni tlangpui. Tin, Buddhism ve thung ah chuan mihring mizia a kan hriatlohna leh var pawh lohna, mamawh a inhriatna leh kan vawn/bei tlat duhnate hian mihring hi natnate, lungngaihnate leh hrehawmnate hre thei ah kan incarnate a, chutiang dinhmunah chuan kan piang nawn awn awn an lo ti ve bawk a ni. Kan Rinna ah ve thung chuan Pathian chungnung berin mihring tisa ang a rawn putna- kan Lalpa Isua Krista a rawn lang chhuak kha a ni (Jn. 1:14).  Hei hian Isua Krista kha a pumin Pathian leh mihring a ni kawp ve ve tih a entir bawk (hypostatic union). Amaherawhchu, ringlo mite chu sawiloh, Kristian te zingah ngei ngei pawh he ngaihdan hi chi hrang hrang a lehlin kual a ni mek a, mahni remchan dan leh mamawh dan ang zel in an kai her chiam mai hin ani.
Isua Krista leh Kristian te: Bible in min hrilh theih chin zawng chu Isua naupanlai leh a rawngbawl hun chhhung mai kha ani a. Isua kha Temple a hruai anih hnu, kum 12 a pelh aang khan kum 30 anih hma kha a chanchin kan hre lo a, hemi hun hi ‘The Silent years’ an ti. Chuvangin a chanchin hriat theih chin aangin ngaihdan leh rindan siam ani mai hin. Kum zabi 1-na aang tawh khan kan Kristian hmasate khan ‘Isua hi tunge a nih’ tih hi an lo buaipui nasa tawh hle a, tunlai pawhin kan theologian ropui tak takte pawhin an buaipui bang thei chuang lo a ni. Kristian hmasate zingah ngaihdan hrang hrang a awm. Ebionist hote chuan Isua chu Pathian tello mihring satliah ve mai a ni an ti a, Docetist hote ve thung chuan Isua chu Pathian dik tak inlar, landan a mihring ni ve mai a ni an ti. Heng ngaihdan pahnih insualte hi awmpui tu an tam em em a, chuvang chuan Kristiante chu kum zabi 1-na lai vel khan rinna kawngah an buai hle a ni. Hemi te hian Isua Pathianna leh mihring a nihna, amaha awm kawp chu an pawm lo ve ve a ni.
Kum zabi kalta mai pawh khan heng ngaihdan vung tak tawmpuitute (extremists) hi theologian te zingah ngei pawh an awm. Schleiermacher-a chuan Isua nihphung (nature) pahnih, Pathian a nihna leh mihring a nihna, hi mi pakhatah a awm kawp thei lo. Isua chu mihring pumhlum ang chiah a ni a, mahse Pathianah a innghat a, Pathianin a hriatna (God’s Conciousness) mak danglam tak a nei thung a ni a ti. Karl Barth-a ngaihdan chuan Isua Krista chu mi pakhat, Pathian inpuan chhuahna chung chuang, Pathian thu mihringa a channa a ni. “Isua Krista chu Pathian tê a ni lova, angel a ni hek lo. Amah chu Pathian Amah ngei mihring tisa pua lo awm mai a ni,” tiin a mihrinna lam a hlamchhiah ti tih leh thung si a. Bonhoeffer-a chuan Isua chu ‘mihring midangte tan’ (a man for others) tiin a ko. Isua chu midangte tana inhmangzo hak a ni. Isua chu midangte tan a nih angin Kohhran pawh mihring tan (for humanity) a nih hunah Kohhran nihna dik tak a nei chauh ang a ti a ni. Isua midangte tana a inpeknaah a chiang em em a, Isua min tlanna hi khawngaihna man to (Costly Grace) a ni a, chu chuan zirtir nihna man to (Costly Discipleship) nun pumpui hlan a zuina hi a phut tlat a ni a ti a, ama nun ngei pawh Isua hnungzuiin midangte tan taninah thih thlengin a inhmangral raih a ni.
Tin, kum zabi kalta vek aang khan theology/Christology hrang hrang a rawn chhuak nasa mai a. Mimal emaw, pawl emaw hnam ang thlenga mahni remchan dan ang a Pathian/Isua kawih her a rawn lar leh chiam bawk a. Khawthlang lam midum theologian te chuan Isua hi a midum a ni (Jesus is black) tia Black theologians James Cone-a te ho an au dum dum laiin, Indian theologian AP Nirmal-a te ho chuan Isua chu Dalit (India hnam hnuaihnung ber ti mai ang) dik tak alawm an lo ti ve mek a. Korean ho chuan Isua hi Korean hnam dinhmun tleu leh chhe ber- Minjung mi ani an ti bawk a. Tin, Isua kha kum 12 leh kum 30 inkar a nih lai khan Ladakh-ah a awm tiin Ladakh ah chuan tradition an nei ve tlat bawk a, “hetih hun lai hian Lal Isua kha Ladakh ah lo kalin nupuite neiin, fate pawh neiin, mistiri thiam tak a ni” an ti a. Dan Brown-a te’n Isua chu Mari Magdalini nen inneih tirin ‘Dan Vinci Code’ an lo ti ve mek bawk a. Tunge Isua  chu ni ta ang le? Isua hi Pathian fapa a nihna kan hriat chian viau laiin, Isua hi mihring fapa, na tuar thei, rilru na hin, ap hin, hlima lawm ve hin mihring diktak a nihna hi Mizo Kristian ten kan hlamchhiah fo mai.
“Miten Mihring Fapa hi tunge a ni an tih?”
Isuan a zirtirte hnena “miten tunge a ni mi tih?” tih thu a zawhna leh Petera’n Isua nihna a puanna (Peter’s Confession) hi Lal Isuan Galili dil kam hmar lamah mipuite rawng bawla, mi tam tak a tihdama, mipui sangli a hrai a, Pharisaite leh Sadukaite nen an inhmachhawn a zirtirte nena rawngbawlna hrang hrang an neih hnuah Gallili bial chhuahsana Judai biala Jerusalem pan a an kal laiin kawngah Isuan a zirtirte a zawhna a ni (Mk. 8: 27).
Phillippa Kaisari: Isuan a zirtirte thu a zawhna hmun hi chhut tham tak a ni. He hmun hi Lal Isuan hmar lam rama rawng a bawla a thlen hlat ber hmun a ni. A hma lawka hun harsa tak lo thleng tur atana inbuatsaih turin he hmun fianrialah hian a va kal a ni. Tin, a zirtirte ngun taka thu a fah theihna hmun a ni bawk a ni.
Phillippa Kaisari hi Herod Antipas a unau Philip an Peneas hmunah Kaisari chawimawi nan khawpui thar a din a ni.  Tunlai hunah chuan Banyas an ti. Phillipa hming a tel kherna chhan chu Kaisari khaw dang a awm ve avangin hriat hran nan an ti mai niin a lang. Hermon tlang bulhuta awm Bethsaida aanga Km 23 vel, Galili dil kam atanga Km 25 vel a hla a awm a ni. He khua hi Gentile khawpui, Baal pathiante, Suria-te leh Greek ho pathian biakin 14 aia tlemlo awmna hmun a ni. Greek pathian PAN an biakna hmun a ni. Philippa Kaisari bulah hian tlang lian tak a awm a, chutah chuan puk thuk tak mai a awm a, chu puk chu thil siamte, thing leh mau, ni, thla leh arsi te leh leilung siamtu Pan an tih pianna a ngaih a ni. A hmun chu Panias tia vuah a ni nghe nghe a, chutah chuan Greek pathian an intawk khawm hin a rin a ni. Heroda Ropuia chuan chu tlangah chuan sailungvarin Kaisara biakna temple a sa nghe nghe a ni. Tlang hnuaiah chuan tui tam tak a awm a chu chu Jordan lui hnarah an ngai a, Juda chanchin nen inzawmna thuk tak mai neia ngaih a ni.
Hemi hmun, Isuan a zirtirte zawhna a zawhna hmun hi sakhaw chi hrang hrang, Baal pathian, Greek, Suria pathiante leh rangkachak milim awmna hmunah kher a ni. India ram sakhaw chi hrang hrang tamnaah chuan theologian ten Isua chu Pathian inpuan chhuahna pakhat ani. Buddha ah te, Krishna ah te, Mahavir-ah te, Mohammed-ah te a inpuang a, chung zingah chuan Isua chu pakhat ve mai a ni an ti a ni. Isua chungnunna an pawm lo. Chuvangin sakhaw intluk tlanna (religious pluralism) te, hmuh theih loh Krista (Unknown Christ) mi hrang hranga a inpuannate an sawi uar em em a, mahse Kristian an inti tho a ni.
Isua Krista leh keini CMCS halaite: Awle, a chung a kan tarlan takte ah khian mi chi hrang hrang in ngaihdan hrang hrangin Isua Krista an hrilhfiah nasa hle mai a. A hen te chu rinna kalh tak tak te an ni hlawm. Hetiang karah hian CMCS halaite hi khawnge kan din ve le? Isua Krista hming hian kan nun ah hi enge awmzia kan neihtir? Kan nunah engtin nge thu a sawi ve? Mathaia 16:13 a Isuan a zirtirte a zawhna kha kan tan zawhna pawimawh tak a lo ni ta. Hemi hmun, Isuan a zirtirte zawhna a zawhna hmun hi sakhaw chi hrang hrang biakna hmun a ni ti a kan sawi tak ang khan kan halai nunah- khawvel mawina chi tinreng leh changkanna- sual lama min hip thei thil tam tak karah hian Isua hi tunge ani kan tih ve? Kan tarlan tak Theologian te ang a kan hriatthiam dan leh kan dinhmun nena inmil tur ringawt in em ni Isua Krista hi kan ngaih? Sual do na lama kan chakloh chang te hian ‘Hmangaihna Pathian’ a nihna lam ringawt lak vung a ‘Thikthu chhia Pathian’ a nihna lam kan hlamchhiah hin em? Tin, Isua Krista hi sual kan tih duh chang a kan ipte (pocket) a thun a, kan duh hun huna lachhuak leh mai hin ringtu kan ni em? Hetiang ringtu kan lo ni ngai a nih chuan khing kan tarlan tak theologian ngaihdan maksak pui pui neite nen khian kan danglam chuang awm lo e. Chuvangin, Isua Krista hi Lal leh Chhandamtu ah, vawiin ah, naktuak ah nen, kumkhua in, khawi hmun pawh nise, I vuan tlat ang u.




[1] ‘Jesus of History’ tih hian c. 4 BCE lai vel a piang, Juda pa Isua ti a a hming an sak, kum 30 chuang he kan khawvel chhung ngei Palestine rama khawsa kha a ni.
[2] ‘Christ of Faith’ erawh chu Kristian ten kan rinna a Isua Krista kan chawi nun zel na hi ani. Kum zabi 1-na a Isua thi kha tholeh in tunah Pa dinglam a ṭhuin, a mite lam tur leh rorel turin a lo kal leh ngei dawn.

2 comments:

  1. Mipui khi Sanga a hrai zawk lo maw... ka pu .

    ReplyDelete
  2. Best Pokies Casino 2021
    Read about the latest free online Pokies 스포츠 토토 라이브 스코어 casino games 무료슬롯머신 from the best casinos, offering up to 200 1xbet korea free spins every 1x bet day! Rating: 애니팡 포커 5 · ‎Review by CasinoTopToado

    ReplyDelete