Monday, February 9, 2015

THALAI TE CULTURE LEH KRISTA

(Thuhriltute 4:13-16; 11:9)

1. TUTE NGE THALAI TE CHU?
Kan Bible ina ‘thalai’ ti-a a dah hi eng stage nge ni ang? He’ng kan KTP/TKP/SAY/PYD etc. kum bi thliah dan hi a ni ve mai ang em? Thalaite Kan hmu tam tak zinga lakchhuah lar ber pawl – Thuhriltu 11:9 (Thalaite u, in thatlai chen ula…) a ‘thalaite’ a tih hi a tawng bul atang leh mithiamte sawi dan chuan ‘mihring nun hun chhunga thlan nahawm lai ber, par vul ber lai hun a sawina ani, an ti. Hemi hi kan lak dawn chuan thalai kan tih hun hi kan hriatthiam dan aiin a fan deuh dawn a ang. Eg. Tleirawl/Rawlthar atanga Nuvalai/Pavalai thleng a huam thei awm e. Amaherawhchu, a sawr zim zawng a sawi dawn chuan kan thatlai ber leh mahni pawh tha kan intih lai ber –
Mahni tawka kan inlak Mithuna lai ber, Puipun nikhua pawh a mi zawng zawng mit fukna emaw intih hunlai… a ni tiraw, tunah pawh kan han bang leh mah anga, kawtah khuan kan ding khawm leh ang a…

2. Thalai te Culture leh Krista tiha a pahnihna a kan ngaihtuah tur chu-
ENGE CULTURE CHU? ENGE THALAI CULTURE CHU?
Culture han tih hian hian kan rilrua rawn lang hmasa bera ka rin chu- kan Mizo culture, Cheraw, Sarlamkai, emaw kan hnam incheina Ngotekherh, pawnchei te emaw kan hnam nun dan bil bik a kan neih  tlawmngaihna, nula-tlangval in rim etc… Ni e, Culture chuan heng zawng zawng hi a huam a, kan JF a Dictionary pawhin ‘hnam zia’ tiin a dah. Amaherawhchu, culture han tih hian a hnam zia ringawt ani lem lo, a huam zau em em ani. A zau thei ang bera sawi dawn chuan kan ‘nunphung’ hrim hrim hi ani tawp mai ani. Nitin a kan nundan, kan nunphung- class kal culture te, chawlhni inkhawm culture te etc.
Chutiang chu culture alo nih chuan hetiang hian han sawifiah dawn ila-
Ø  Culture han tih hian, a a mi nawl pui nunphung (collective culture) leh mimal nunphung (individual culture) a awm thei ang. Eg. Collective culture ah chuan sawi tak ang khan chawlhni a inkhawm culture te ani thei anga, individual culture ah chuan mimal tin hian nunphung kan nei vek mai a, eg. ‘chaw ei teuh pawh a thau theih miahloh culture han tih chuan kan leader Tv Sanga Rokhum a culture ani tih kan hre nghal. Tin, ‘FB security guard emaw inti khawpa a thim a var pawh thlu lova vil char char peihna culture’ han tih leh chuan kan secretary kal ta Tv Fela Ralte culture kan sawina ani leh mai a. Chutiang chuan mahni theuh hian culture hi kan nei kan ti thei awm e.
Ø  Culture thenna dang chi hnih a awm leh thei awm e – nunphung nghet (consistent culture) leh nunphung nghetlo/inthlak reng (inconsistent/fluctuating culture). A awmzia chu kan nunphung ah hian nghet taka kan chelh a awm – eg. zingah kan tho a zanah kan mu, chaw kan ei etc. Tv. Fela Ralte tan chuan zing khawvar thleng thleng a FB Special Report a mi la hnial tiah tiah kha a consistent culture alo ni der tawh maithei ani. A lehlam a nunphung nghetlo (inconsistent culture) entirna atan chuan-  exam dawn chauha lehkha zir, sports dawn chauh a exer lak chiam te, tin, kan zinga thenkhat tan hi chuan ngaihzawng neih te pawh hi kan inconsistent culture a ni their eng mai, chutiang bawkin kan piantharna te pawh.
Awle, chutiang alo nih takah chuan Culture han tih hian a va huam zau ta em! Kan nu hi heng culture hrang hrang chhungah hian kan lo hmang kual vel mai mai alo ni. Heta ka’n sawi belh duh chu a hun leh a hmun a zir hian kan culture a inthlak ve fo thin. Eg. Nula rim culture kan neih pawh hmanah chuan thiante tel lo chuan… tunah chuan one on one’ ngat lo chuan a romantic tawk tawh lo.
Nula rim sawi takah chuan kan thianpa… Mahse a thianghlim a ni.

3. Thalai te Culture leh Krista tiha a pathumna a kan ngaihtuah tur chu-
TUNGE KRISTA CHU?
Hei hi chu sawifiah thui a ngai awm love. Ka kezungpui ti ang velin kan bel hlawm in ka ring. Amaherawhchu hetiang zawng hian in lo ngaihtuah ngai tawh em? Keimahni culture theuh mil in Krista hi kan pawmin kan hrethiam.  Eg. Kohhran hrang hrangin kan tihdan hrang hrang milin Pathian kan bia. Ngaihloh lamah ngailo ila - S.A. chuan Krista chu Sipai General niin, kan hlaah pawh ‘an manding sap van lal chhuangin hnehna puanzar lawmin an thing leh ta.’ Presbyteian leh Baptist chuan ah chuan Krista chu a lo muk ta deuh a – ‘Kan Pathian biak ilo tan ang u’ tih fan deuh alo ngai a. Tin, Pentecostal lamah chuan Krista chu a ‘hot’ leh hle thung a. Amaherawhchu hetia a hran hran a kan hriatthiamna hi theologian te chuan – ava tha em, Krista ropuizia a tarlang a ni. Culture hran hran ah pawh Krista chu ropui takin a inpuang vek thei zel ani.
            Amaherawhchu, tihdan hran hran a intawh hian buaina alo chhuak ve thei a. BA ka zirlaiin…

Awle, THALAI TE CULTURE LEH KRISTA han tih hian vawiina kan ngaihtuah tur a ka duh ber a chu kan culture (collective or individual) leh Krista a intawhin enge a rahchhuah? CMCS Thalai culture (inkhawm/fellowship etc) leh Krista a intawk ngai em? Heti zawng hian han sawi ila- kan fellowship leh activity reng reng ah te hian Krista a awm em? Miin Krista a tawh phah thin em? Chu aia pawimawh ka tih chu kan mimal culture/nunphungah pawh hian Krista kan tawk thin em? Krista hian kan mimal culture ah impact enge a neih?
A tawpna atan leh vawiin kan thusawi thulaimu atana ka’n hman duh chu, theologian ropui tak Richard Niebuhr a thuziak ‘Christ & Culture’ tih ami rawn tarlan ka duh a. Chard-a hian Krista leh Culture an intawhin rahchhuah (outcome/result) chi nga a awm a ti a, chung chi 5 te chu ka tarlan rual hian ka nun/keima culture nen a eng ber nge inmil leh enge ka mamawh ber ti a lo inngaihtuah turin ka sawm duh che ani:-
1) Christ against Culture:  Krista leh ka culture a intawk/inhmu theilo. Ka nunphung/culture ah Krista a leng lo. Hei hi Piangthar lo hulhual nundan ani, Pathian ngaihsak lo hrim hrim.
2) Christ of Culture: Ka nunphung/culture hi a tha em a, Krista a ni ringawt mai. Hei hi mahni tha intih tawkna atanga piang niin Pathian mamawhna pawh nei lemlo nunphung a ni. Tin, hemi ngaihdan hian zirtirna diklo pawh a chawkchhuak nasa hle, entirna pakhat chu- hei Hindu culture leh zirtirna ah hian zirtirna tha tak tak leh kan Lal Isua zirtirna nen a inzulzui pawh a awm ni ngei tur ani, chu chu changchawiin mi thenkhat chuan, ‘Isua Krista hi Hinduism ah pawh a awm,’’zuk ti a.
3) Christ above Culture: Ka nun a hniam/chhe em a, Krista an tih hi ka tan a sang lutuk. Hei hi sual hnathawh chi khat ani thei. Pathianin pawm/ngaidam thei tawhlo khawpa sual ni a inhriatna atang te, tin, depression kan tih atang te in a piang thei ani.
4) Christ and Culture paradox: A chang hi chuan ka nunphung leh Krista hi an inmil viau a, mahse a chang hi chuan an inhlat leh viau thin. Hei hi chu lum si lo, vawt si lo nun ang deuh kha ania. An chawhpawlh nun hian nun thlamuanna tak tak a neihtir ngai lo.
5) Christ transforms Culture: Hei hi kan culture leh Krista an intawh a thlan nahawm ber a ni. Ka nunphung leh nihna ang ang hian Krista in min pawm a, min siamtha mek zel zawk ani. Fel famkim vek nghal ka nilo hi min hrethiam, ka ni theilo bawk. Amaherawhchu, zawi zawiin ka tihdiklohna ah te zirlai min zirtir chho zelin min transform ani. Puitlinna lam min panpuiin hma lam panin kan kal zel.

Kan nunphung/culture hi Pathian transform turin kan inpe ngam em? Kalsan ngai chu a awm ngei ang. Lalpan kan za atan mal min sawm sak rawh se. Amen



1 comment:

  1. Fela Ralte hian a chhiar tawh em aw! Hei tun Pathian ni lo awm tur ni 12.08.2018 khian Tleirawl Inkhawmah thu sawi turin min tia, ka inbuatsaihna lamah ka zawng kual vel a, ka hmu nawlh mai a. Tha hle mai.

    ReplyDelete