[Tin, Thu chu tisaah a lo chang a, kan
zingah a awm ta a (Jn. 1:14)]
“[Miten mihring Fapa hi tunge
a ni an tih?” tiin a zawt a (Mt. 16:13)]
|
|
Thuhmahruai: Pian ṭantirh aṭanga
Kristian ni sa tan leh Kristianna chhehvel (environment) a seilian tan chuan
‘Tunge Isua Krsta chu?’ tih zawhna hi chhan ngailo ah kan dah mai awm e.
Amaherawhchu, ‘Hmân a-Isua (Jesus of History[1])’
leh ‘Rinna a-Krista (Christ of Faith[2])’
lam hawi zawnga ṭhen sawm
chuan zawhna pawimawh tak ani kan ti lo thei lo. ‘Christ of Faith’ lamah hi
chuan harsatna kan neilo in a rinawm, mahse ‘Jesus of History’ lam ve thung hi
chuan kum zabi 1 na aṭang
tawh khan ngaihdan hrang hrang leh inhnialna a lo ti tam tawh a ni. Isua kha
mihring pangngai pakhat ve maia ngai pawl te, tin, a mihrinna kha lemchang ang
maia ngai pawlte an awm zut bawk a. Hemi avang hian Pathian ni si a mihring
tisa-a a rawn pianna (Incarnation)hi kan hriatfiah a pawimawh ta em em a ni.
Incarnation: ‘Incarnation’ han tih mai chuan ‘tisa a
chang/piang/insiam tihna a ni mai a. Sakhaw lam ṭawngkam ah chuan ‘pathian mihring a rawn chang’ tiin kan
dah thei awm e. Chutiang chuan sakhaw hrang hrangah incarnation hi hmuh tur a
awm a; hmanlai Egypt Pharaoh a pawh kha an pathian Horus leh Ra incarnate ah an
ngai a, Hinduism ah pawh an pathian Vishnu khawvel a rawn inlan sawina atana
hman a ni tlangpui. Tin, Buddhism ve thung ah chuan mihring mizia a kan
hriatlohna leh var pawh lohna, mamawh a inhriatna leh kan vawn/bei tlat duhnate
hian mihring hi natnate, lungngaihnate leh hrehawmnate hre thei ah kan
incarnate a, chutiang dinhmunah chuan kan piang nawn awn awn an lo ti ve bawk a
ni. Kan Rinna ah ve thung chuan Pathian chungnung berin mihring tisa ang a rawn
putna- kan Lalpa Isua Krista a rawn lang chhuak kha a ni (Jn. 1:14). Hei hian Isua Krista kha a pumin Pathian leh
mihring a ni kawp ve ve tih a entir bawk (hypostatic union). Amaherawhchu, ringlo mite chu
sawiloh, Kristian te zingah ngei ngei pawh he ngaihdan hi chi hrang hrang a
lehlin kual a ni mek a, mahni remchan dan leh mamawh dan ang zel in an kai her
chiam mai ṭhin ani.
Isua
Krista leh Kristian te: Bible
in min hrilh theih chin zawng chu Isua
naupanlai leh a rawngbawl hun chhhung mai kha ani a. Isua kha Temple a hruai
anih hnu, kum 12 a pelh aṭang
khan kum 30 anih hma kha a chanchin kan hre lo a, hemi hun hi ‘The Silent
years’ an ti. Chuvangin a chanchin hriat theih chin aṭangin ngaihdan leh rindan siam ani mai ṭhin. Kum zabi 1-na aṭang tawh khan kan Kristian hmasate khan
‘Isua hi tunge a nih’ tih hi an lo buaipui nasa tawh hle a, tunlai pawhin kan
theologian ropui tak takte pawhin an buaipui bang thei chuang lo a ni. Kristian
hmasate zingah ngaihdan hrang hrang a awm. Ebionist hote chuan Isua chu Pathian
tello mihring satliah ve mai a ni an ti a, Docetist hote ve thung chuan Isua
chu Pathian dik tak inlar, landan a mihring ni ve mai a ni an ti. Heng ngaihdan
pahnih insualte hi ṭawmpui
tu an tam em em a, chuvang chuan Kristiante chu kum zabi 1-na lai vel khan
rinna kawngah an buai hle a ni. Hemi te hian Isua Pathianna leh mihring a
nihna, amaha awm kawp chu an pawm lo ve ve a ni.
Kum zabi kalta mai pawh khan
heng ngaihdan vung tak tawmpuitute (extremists) hi theologian te zingah ngei
pawh an awm. Schleiermacher-a
chuan Isua nihphung (nature) pahnih, Pathian a nihna leh mihring a nihna, hi mi
pakhatah a awm kawp thei lo. Isua chu mihring pumhlum ang chiah a ni a, mahse
Pathianah a innghat a, Pathianin a hriatna (God’s Conciousness) mak danglam tak
a nei thung a ni a ti. Karl Barth-a
ngaihdan chuan Isua Krista chu mi pakhat, Pathian inpuan chhuahna chung chuang,
Pathian thu mihringa a channa a ni. “Isua Krista chu Pathian tê a ni lova,
angel a ni hek lo. Amah chu Pathian Amah ngei mihring tisa pua lo awm mai a
ni,” tiin a mihrinna lam a hlamchhiah ti tih leh thung si a. Bonhoeffer-a chuan Isua chu ‘mihring
midangte tan’ (a man for others) tiin a ko. Isua chu midangte tana inhmangzo ṭhak a ni. Isua chu midangte tan a nih
angin Kohhran pawh mihring tan (for humanity) a nih hunah Kohhran nihna dik tak
a nei chauh ang a ti a ni. Isua midangte tana a inpeknaah a chiang em em a,
Isua min tlanna hi khawngaihna man to (Costly Grace) a ni a, chu chuan zirtir
nihna man to (Costly Discipleship) nun pumpui hlan a zuina hi a phut tlat a ni
a ti a, ama nun ngei pawh Isua hnungzuiin midangte tan taninah thih thlengin a
inhmangral raih a ni.
Tin, kum zabi kalta vek aṭang khan theology/Christology hrang
hrang a rawn chhuak nasa mai a. Mimal emaw, pawl emaw hnam ang thlenga mahni
remchan dan ang a Pathian/Isua kawih her a rawn lar leh chiam bawk a.
Khawthlang lam midum theologian te chuan Isua hi a midum a ni (Jesus is black)
tia Black theologians James Cone-a te ho an au dum dum laiin, Indian theologian
AP Nirmal-a te ho chuan Isua chu Dalit (India hnam hnuaihnung ber ti mai ang)
dik tak alawm an lo ti ve mek a. Korean ho chuan Isua hi Korean hnam dinhmun
tleu leh chhe ber- Minjung mi ani an ti bawk a. Tin, Isua kha kum 12 leh kum 30
inkar a nih lai khan Ladakh-ah a awm tiin Ladakh ah chuan tradition an nei ve
tlat bawk a, “hetih hun lai hian Lal Isua kha Ladakh ah lo kalin nupuite neiin,
fate pawh neiin, mistiri thiam tak a ni” an ti a. Dan Brown-a te’n Isua chu
Mari Magdalini nen inneih tirin ‘Dan Vinci Code’ an lo ti ve mek bawk a. Tunge
Isua chu ni ta ang le? Isua hi Pathian
fapa a nihna kan hriat chian viau laiin, Isua hi mihring fapa, na tuar thei,
rilru na ṭhin, ṭap ṭhin, hlima lawm ve ṭhin
mihring diktak a nihna hi Mizo Kristian ten kan hlamchhiah fo mai.
“Miten Mihring Fapa hi tunge a ni an
tih?”
Isuan a zirtirte hnena
“miten tunge a ni mi tih?” tih thu a zawhna leh Petera’n Isua nihna a puanna
(Peter’s Confession) hi Lal Isuan Galili dil kam hmar lamah mipuite rawng
bawla, mi tam tak a tihdama, mipui sangli a hrai a, Pharisaite leh Sadukaite
nen an inhmachhawn a zirtirte nena rawngbawlna hrang hrang an neih hnuah
Gallili bial chhuahsana Judai biala Jerusalem pan a an kal laiin kawngah Isuan
a zirtirte a zawhna a ni (Mk. 8: 27).
Phillippa Kaisari: Isuan a zirtirte thu a zawhna hmun hi
chhut tham tak a ni. He hmun hi Lal Isuan hmar lam rama rawng a bawla a thlen
hlat ber hmun a ni. A hma lawka hun harsa tak lo thleng tur atana inbuatsaih
turin he hmun fianrialah hian a va kal a ni. Tin, a zirtirte ngun taka thu a
fah theihna hmun a ni bawk a ni.
Phillippa Kaisari hi Herod
Antipas a unau Philip an Peneas hmunah Kaisari chawimawi nan khawpui thar a din
a ni. Tunlai hunah chuan Banyas an ti.
Phillipa hming a tel kherna chhan chu Kaisari khaw dang a awm ve avangin hriat
hran nan an ti mai niin a lang. Hermon tlang bulṭhuta awm Bethsaida aṭanga
Km 23 vel, Galili dil kam atanga Km 25 vel a hla a awm a ni. He khua hi Gentile
khawpui, Baal pathiante, Suria-te leh Greek ho pathian biakin 14 aia tlemlo
awmna hmun a ni. Greek pathian PAN an biakna hmun a ni. Philippa Kaisari bulah
hian tlang lian tak a awm a, chutah chuan puk thuk tak mai a awm a, chu puk chu
thil siamte, thing leh mau, ni, thla leh arsi te leh leilung siamtu Pan an tih
pianna a ngaih a ni. A hmun chu Panias tia vuah a ni nghe nghe a, chutah chuan
Greek pathian an intawk khawm ṭhin
a rin a ni. Heroda Ropuia chuan chu tlangah chuan sailungvarin Kaisara biakna
temple a sa nghe nghe a ni. Tlang hnuaiah chuan tui tam tak a awm a chu chu
Jordan lui hnarah an ngai a, Juda chanchin nen inzawmna thuk tak mai neia ngaih
a ni.
Hemi hmun, Isuan a zirtirte
zawhna a zawhna hmun hi sakhaw chi hrang hrang, Baal pathian, Greek, Suria
pathiante leh rangkachak milim awmna hmunah kher a ni. India ram sakhaw chi
hrang hrang tamnaah chuan theologian ten Isua chu Pathian inpuan chhuahna
pakhat ani. Buddha ah te, Krishna ah te, Mahavir-ah te, Mohammed-ah te a
inpuang a, chung zingah chuan Isua chu pakhat ve mai a ni an ti a ni. Isua
chungnunna an pawm lo. Chuvangin sakhaw intluk tlanna (religious pluralism) te,
hmuh theih loh Krista (Unknown Christ) mi hrang hranga a inpuannate an sawi uar
em em a, mahse Kristian an inti tho a ni.
Isua
Krista leh keini CMCS ṭhalaite: Awle, a chung a kan tarlan takte ah
khian mi chi hrang hrang in ngaihdan hrang hrangin Isua Krista an hrilhfiah nasa
hle mai a. A ṭhen te chu
rinna kalh tak tak te an ni hlawm. Hetiang karah hian CMCS ṭhalaite hi khawnge kan din ve le? Isua
Krista hming hian kan nun ah hi enge awmzia kan neihtir? Kan nunah engtin nge
thu a sawi ve? Mathaia 16:13 a Isuan a zirtirte a zawhna kha kan tan zawhna
pawimawh tak a lo ni ta. Hemi hmun, Isuan a zirtirte zawhna a zawhna hmun hi
sakhaw chi hrang hrang biakna hmun a ni ti a kan sawi tak ang khan kan ṭhalai nunah- khawvel mawina chi tinreng
leh changkanna- sual lama min hip thei thil tam tak karah hian Isua hi tunge
ani kan tih ve? Kan tarlan tak Theologian te ang a kan hriatthiam dan leh kan dinhmun
nena inmil tur ringawt in em ni Isua Krista hi kan ngaih? Sual do na lama kan
chakloh chang te hian ‘Hmangaihna Pathian’ a nihna lam ringawt lak vung a
‘Thikthu chhia Pathian’ a nihna lam kan hlamchhiah ṭhin em? Tin, Isua Krista hi sual kan tih
duh chang a kan ipte (pocket) a thun a, kan duh hun huna lachhuak leh mai ṭhin ringtu kan ni em? Hetiang ringtu kan
lo ni ngai a nih chuan khing kan tarlan tak theologian ngaihdan maksak pui pui
neite nen khian kan danglam chuang awm lo e. Chuvangin, Isua Krista hi Lal leh
Chhandamtu ah, vawiin ah, naktuak ah nen, kumkhua in, khawi hmun pawh nise, I
vuan tlat ang u.
[1] ‘Jesus
of History’ tih hian c. 4 BCE lai vel a piang, Juda pa Isua ti a a hming an
sak, kum 30 chuang he kan khawvel chhung ngei Palestine rama khawsa kha a ni.
[2] ‘Christ
of Faith’ erawh chu Kristian ten kan rinna a Isua Krista kan chawi nun zel na
hi ani. Kum zabi 1-na a Isua thi kha tholeh in tunah Pa dinglam a ṭhuin, a mite
lam tur leh rorel turin a lo kal leh ngei dawn.
Mipui khi Sanga a hrai zawk lo maw... ka pu .
ReplyDeleteBest Pokies Casino 2021
ReplyDeleteRead about the latest free online Pokies 스포츠 토토 라이브 스코어 casino games 무료슬롯머신 from the best casinos, offering up to 200 1xbet korea free spins every 1x bet day! Rating: 애니팡 포커 5 · Review by CasinoTopToado